Buitenbeentje... Met de fiets naar Bergen op Zoom, een prachtige monumentenstad

Er wordt één dagje goed fietsweer voorspeld deze week, dus daar gaan we volop van profiteren. Onder het motto "het moet niet altijd natuur zijn" (ook al krijg ik hier nooit genoeg van) is ons fietsdoel vandaag Bergen op Zoom. Uiteraard had ik de naam van de stad al meermaals gelezen op de borden langs de autosnelweg rond Antwerpen, maar het is pas na het lezen van de reisgids "Nederland - Eropuit in elk seizoen" van REiSREPORT* dat ik wel nieuwsgierig geworden was naar dit historisch stadje net over de grens.

De klokkentoren van de Sint-Gertrudiskerk, beter bekend als de Peperbus

In een ander boek** werd ik dan weer nieuwsgierig naar de bossen van de Wouwse Plantage. En die bleken helemaal niet ver van Bergen op Zoom te liggen. Dus stippelde ik een knooppuntertje uit die ons langs deze plekken ging brengen. Als startpunt koos ik voor de Brabantse Natuurpoort De Volksabdij in Ossendrecht, waar we eerder dit jaar al eens startten voor een wandeling (zie Rust en ruimte in Grenspark Kalmthoutse Heide). Ik ben al langer fan van de Brabantse Natuurpoorten: je hebt er altijd een ruime parking, ze zijn een ideaal vertrekpunt voor een wandeling of fietstocht en veelal heb je er ook een leuk horeca-adresje.

Volksabdij Onze-Lieve-Vrouw Ter Duinen, nu deels Centrum voor Jeugdzorg, deels onderkomen voor Oekraïense vluchtelingen

Langs veilige fietspaden komen we langs mooie brokken natuur: landgoed Mattemburgh en Bezoekerscentrum de Kraaijenberg, beiden onder beheer van Natuurbescherming Brabants Landschap. Hoe uitnodigend de paadjes ook ogen, deze houden we tegoed voor een volgend keertje. We moeten de autosnelweg over, of beter gezegd onder, en weer moeten we vaststellen dat ze in Nederland lichtjaren voor zijn op fietsinfrastructuur. We hebben er zowaar onze eigen snelweg en je hebt op geen enkel moment het gevoel dicht bij zoveel verkeer te zijn. Na een passage door de Augustapolder bollen we via het Zeldijkepark de stad in. Heel verrassend komen we aan op een boulevard, met wat verder zelfs een stadsstrandje en een paar strandbars. In eentje ervan waan je je meteen in Caraïbische sferen: felle kleurtjes, een flinke streep salsa en meringue en een hartelijk welkom in Papamiento... de Binnenschelde krijgt op deze zonnige dag even een exotisch tintje. Achter ons ligt de veel besproken Markiezatenwijk, een nieuwe wijk die werd gebouwd op veengebied. De gevolgen laten zich raden. Er is ook sprake dat er terpwoningen zouden gebouwd worden in een deel van de Augustapolder. Als je weet dat deze bij de watersnood van 1953 helemaal onder water kwam te staan, weet ik niet of dit bij het stijgend zeewaterniveau wel zo'n goed plan is. 

Landgoed Matthemburg

Bin bini Bergen op Zoom

We verlaten de boulevard via een ander park en niet veel later zetten we de fietsen aan de kant (goed op slot uiteraard). Vanaf hier gaan we verder te voet op verkenning. Bergen op Zoom heeft bijna 500 rijks- en gemeentemonumenten, dus ze allemaal ontdekken is teveel voor een paar uurtjes. Maar we spotten meteen het oudste: de Gevangenenpoort of Lievevrouwepoort, een overblijfsel van de stadsomwalling uit de 14de eeuw. De Lievevrouwestraat brengt ons naar het centrum waar we niet om een schitterend gebouw heen kunnen: het Markiezenhof. Dit laatgotische stadspaleis was ooit de residentie van de heren en later de markiezen van Bergen op Zoom; vandaag vind je er de VVV en een museum. We gaan onze neus achterna, over het mooie binnenplein en wandelen verder naar de Grote Markt, het oudste deel van de stad met rondom veel historische gebouwen. Eentje ervan is het stadhuis met een bordes en leuke rode luiken. Een ander is de 19de-eeuwse neoclassicistische Kerk van de Heilige Maagd Maria-Tenhemelopneming. In 1987 werd deze katholieke kerk ontwijd en omgebouwd tot Theater De Maagd. Het monument dat echter het meest in het oog springt, is toch wel de Sint-Gertrudiskerk met de klokkentoren (in de volksmond beter gekend als de Peperbus). Bijzonder is dat de huizen tot tegen de kerk aan zijn gebouwd en via een steegje kan je de kerk naar binnen. De deuren staan wagenwijd open, dus wij naar binnen. Daar wacht ons een hartelijk welkom door de Stadsgidsen. We krijgen een brochure en de vraag of we graag in ons eentje de kerk ronddwalen of liever wat uitleg krijgen door een gids. Wij kiezen voor het laatste en we worden op sleeptouw genomen door stadsgids Guust Hermans. Geen saaie opsomming van data en feiten, maar een boeiende en vooral humoristische kijk op het gebouw en de geschiedenis ervan.

De Gevangenenpoort

Leuke pleintjes

Markiezenhof

Wat kwamen we zoal te weten:

• De oorsprong van de kerk gaat terug tot de Romeinse tijd; getuigen daarvan de vele pottenscherven die gevonden werden op het pleintje achter de kerk (waar nu een mooie kiosk staat).
• De kerk werd oorspronkelijk door en voor de protestantse kerk gebouwd, maar toen de restauratiewerken in de jaren '50 en '60 te duur werden, werd het kerkgebouw overgedragen aan de gemeente.
• Tijdens de verdere restauratiewerken brak in 1972 een grote brand uit die de kerk en het interieur grotendeels verwoestte. Er werd besloten ze herop te bouwen, maar kleiner en de tongewelven werden vervangen door een platte stalen dakconstructie.

Geprangd tussen de huizen

• De gemeente wist niet goed wat te doen met het gebouw. Uiteindelijk werd een ruil overeengekomen: de protestanten verlieten de Sint-Gertrudiskerk, de katholieken namen hun intrek en de katholieke Kerk van de Heilige Maagd Maria-Tenhemelopneming werd eigendom van de gemeente (en werd dus tot theater omgebouwd). Op die manier werd de gerestaureerde kerk meteen ook van meubilair voorzien, want het hele interieur werd mee verhuisd.
• De rest van het interieur werd uit andere (gesloten) kerken overgebracht of zelfs gekocht op rommelmarkten (zoals een fraaie biechtstoel uit Antwerpen).
• De architect en de aannemer van de restauratiewerken lieten hun bijzondere handtekening achter: achteraan de kerk, hoog in een hoekje van de pilaren vind je hun hoofden terug.
• Bij de brand konden sommige beelden gered worden; zo ook een marmeren praalgraf. Marmer brandt echter van binnenuit en de grootste beelden werden met een zeer duur chemisch product geïnjecteerd om het verbrandingsproces te stoppen. Voor twee kleinere beelden was dit echter te duur en deze vertonen nu brandvlekken (om uiteindelijk binnen een 50-tal jaar helemaal te verdwijnen).

Biechten aan huis

• Protestanten begroeven hun doden in de kerk. Door de enorme hitte van de brand braken de meeste grafstenen open en kwamen de stoffelijke overschotten terug boven. Deze werden samen begraven in een hoek van de kerk. De grafstenen werden - na het leggen van vloerverwarming - terug in elkaar gezet en terug gelegd. Een paar graven kwamen ongeschonden uit de brand en die werden dan ook met rust gelaten.
• Protestantse kerken hebben gewoonlijk helder glas in de ramen, terwijl katholieke kerken veelal gebrandschilderde ramen hebben. Dit is te verklaren doordat de protestanten meestal beter opgeleid waren en dus zelf konden lezen. De katholieke gelovigen waren eerder ongeletterd en dan gebruikte de priester de voorgestelde verhalen van de ramen.

De Heilige Gertrudis van Nijvel, beschermvrouwe van Bergen op Zoom

Brandvlekken worden al zichtbaar

En zo kan ik nog wel even doorgaan. Het was een zeer boeiende ervaring en iets wat we totaal niet verwacht hadden. Bij het buitengaan vertelde een andere gids ons nog dat de klokkentoren (oftewel de Peperbus) ieder Bergs carnaval werd aangekleed en van een gezicht voorzien. Al pratend neemt hij dan deel aan de kindervastenavond... spektakel voor groot en klein!

De voormalige katholieke Kerk van de Heilige Maagd Maria-Tenhemelopneming werd ontwijd en omgebouwd tot theater.

Wij zetten onze wandeling door de stad verder en ontdekken nog veel leuke straatjes, pleintjes en winkeltjes. Om af te ronden gaan we nog even tot aan het Havenkwartier. Een deel van de oude haven werd gedempt, oude panden werden in ere hersteld en er wordt flink gewerkt aan nieuwbouw. Ook de voormalige suikerfabriek ging tegen de vlakte om plek te maken voor nieuwe woningen. Alleen een toren bleef als landmark staan.

Terug de fiets op gaat het naar de Wouwse Plantage, dat de naam is van zowel een dorp als van een boswachterij. Het is uitkijken, want - in tegenstelling tot elders - is het hier beredruk en moeten we wel eens uitwijken voor een paar auto's.

De Wouwse Plantage maakt deel uit van de Brabantse Wal, een uitgestrekt natuurgebied op de scheiding van de Brabantse zandgronden en het zeekleigebied van de vroegere Schelde. Je vindt er een unieke steilrand (de zoom, vandaar Bergen op Zoom) met hooggelegen bossen en laaggelegen polders. De Brabantse Wal maakt op zijn beurt deel uit van het Grenspark De Zoom-Kalmthoutse Heide.

Het bosgebied van de Wouwse Plantage is meer dan 900 ha groot en heeft een rijke geschiedenis. Dit gebied bestond oorspronkelijk uit veenmoeras. In de 15de eeuw begon men met turfwinning. Begin 16de eeuw begon men bos aan te planten voor houtproductie en dit was het begin van de Wouwse Plantage zoals we die vandaag kennen. 

Om de schatkist te spijzen werd het domein/landgoed in de 19de eeuw verkocht aan de Belgische bankier en politicus Pierre Joseph de Caters. Hij liet het volplanten met dennen, hout dat nodig was voor de Limburgse mijnbouw. Voor zichzelf liet hij een leuk optrekje bouwen, het landhuis dat er vandaag nog steeds staat (maakt deel uit van Plantage Centrum, niet vrij te bezoeken). De arbeiders die hij nodig had voor de bosbouw werden ondergebracht in woningen dichtbij het landgoed, wat van hem de stichter maakt van het dorp Wouwse Plantage.

Vandaag is het een mooi natuurgebied waar je - bijvoorbeeld vanuit Natuurpoort Wouwse Plantage - een leuke wandeling of fietstocht in het groen kan maken.

Tot slot fietsen we nog door het dorp Huijbergen. Ook hier zien we tal van wandelmogelijkheden, maar ook MTB-fans komen hier aan hun trekken in de hellingen van de Nootjesberg, de Tiesteberg en de Pilberg. Nog een paar kilometers en voor ons zit het erop. Terug op de parking staat onze auto moederziel alleen. Waar zitten al die mensen toch? Nu ja, meer plek voor ons zullen we maar denken.

Bergen op Zoom heeft ons zeer aangenaam verrast en nu we de weg kennen ...

Praktische info:

vertrek: parking Brabantse Natuurpoort De Volksabdij, OLV Ter Duinenlaan 199, Ossendrecht (NL) - zeer ruime, gratis parking

afstand: 37 km (1,5 km onverhard) - lus - vlak, af en toe zeer licht glooiend 

mijn persoonlijke scores: algemeen 8,5/10 (zonnig, 22°C, 3Bft) - stilte 8/10

route via knooppunten: vanaf de parking rij je naar de Putseweg en volg dan de knooppunten

22 - 52 - 21 - 32 - 78 - 76 - 83 - 75 - 15 - 18 - 17 - 84 - 1 - 81 - 30 - 37 - 36 - 22

De fietsnetwerken krijgen regelmatig een update. Check daarom voor je vertrekt een routeplanner zoals bijvoorbeeld Fietsknooppunt.

Veel bankjes. Horeca aan de start en onderweg.

* De reisgidsen van REiSREPORT zijn een aanrader voor al wie wat achtergrondinfo wil bij zijn/haar wandel- en/of fietstochten. Je kan ze kopen via REiSREPORT of in de betere boekenzaak. Uitlenen in de bib kan natuurlijk ook. Hun nieuwste telg is "De theetuinen-fietsgids van Nederland".

** Oek De Jong - Man zonder rijbewijs

Alle info over de Natuurpoorten kan je nalezen op Brabantse Natuurpoorten.

Meer weten over de stadsgidsen van Bergen op Zoom en wat ze aanbieden: Stadsgidsen.

Ook leuk om eens te bekijken: Brabantse Wal en Visit Brabant

.

© 2023 Bouncing Kate - Alle rechten zijn voorbehouden.